Trong bối cảnh thiên tai ngày càng gia tăng và khó lường, việc đóng góp vào quỹ phòng chống thiên tai là nghĩa vụ bắt buộc của công dân và doanh nghiệp theo quy định của chính phủ. Đây là một trong những quỹ cứu trợ nhằm hỗ trợ nhanh chóng và hiệu quả cho các địa phương bị thiệt hại do thiên tai. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về mục đích, mức đóng, đối tượng miễn giảm và chế tài xử phạt liên quan đến quỹ này.
1. Quỹ phòng chống thiên tai là gì?
Mục đích thành lập quỹ
Quỹ phòng chống thiên tai là một loại quỹ của chính phủ được thành lập với mục tiêu huy động nguồn lực xã hội để hỗ trợ công tác phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả do thiên tai gây ra. Quỹ hoạt động theo quy định tại Nghị định số 78/2021/NĐ-CP và được quản lý bởi Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Việc thành lập quỹ xuất phát từ thực tế Việt Nam là quốc gia thường xuyên chịu ảnh hưởng của bão lũ, hạn hán, sạt lở đất… gây thiệt hại lớn về người và tài sản. Vì vậy, quỹ này đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự chủ động tài chính, giảm thiểu tác động tiêu cực từ thiên tai lên cộng đồng và nền kinh tế.
Các hoạt động quỹ tài trợ
Quỹ được sử dụng cho nhiều hoạt động thiết yếu trong quá trình phòng, chống và khắc phục hậu quả thiên tai. Cụ thể:
- Hỗ trợ cứu trợ khẩn cấp cho người dân vùng thiên tai như cung cấp lương thực, nước sạch, thuốc men;
- Góp phần phục hồi hạ tầng thiết yếu như nhà ở, trường học, trạm y tế sau bão lũ;
- Tài trợ xây dựng các công trình phòng chống thiên tai cấp bách, mang tính liên tỉnh;
- Đầu tư vào hệ thống dự báo, cảnh báo sớm để nâng cao khả năng ứng phó tại địa phương;
- Đào tạo, tuyên truyền cộng đồng về kỹ năng ứng phó thiên tai.
Đây là những khoản chi trực tiếp phục vụ cho an sinh xã hội và bảo vệ người dân khi thiên tai xảy ra, đảm bảo việc sử dụng quỹ đúng mục đích, đúng đối tượng.
Quỹ phòng chống thiên tai có phải là quỹ cứu trợ không?
Có thể hiểu, quỹ phòng chống thiên tai là một dạng quỹ cứu trợ bắt buộc do Nhà nước tổ chức. Tuy nhiên, điểm khác biệt quan trọng là quỹ này được đóng góp theo quy định pháp luật – bắt buộc đối với tổ chức và cá nhân trong độ tuổi lao động, không giống như các quỹ cứu trợ tự nguyện do Mặt trận Tổ quốc hay các tổ chức xã hội vận động.
Về bản chất, đây là quỹ của chính phủ, không phải là quỹ tư nhân hay quỹ cộng đồng tự phát. Việc đóng góp vào quỹ vừa thể hiện nghĩa vụ công dân, vừa là hành động thiết thực chung tay cùng cộng đồng ứng phó với biến đổi khí hậu và rủi ro thiên tai ngày càng phức tạp hiện nay.
2. Mức đóng quỹ phòng chống thiên tai mới nhất
Đối với tổ chức kinh tế
Theo quy định tại Nghị định 78/2021/NĐ-CP, các tổ chức kinh tế, doanh nghiệp, hợp tác xã, chi nhánh, văn phòng đại diện của doanh nghiệp… đều có nghĩa vụ đóng quỹ phòng chống thiên tai hằng năm. Mức đóng hiện hành là 0,02% tổng giá trị tài sản hiện có theo sổ sách kế toán tại thời điểm 31/12 năm trước, với mức:
- Tối thiểu: 500.000 đồng/năm;
- Tối đa: 100.000.000 đồng/năm.
Khoản đóng góp này được tính vào chi phí hợp lý khi xác định thu nhập chịu thuế thu nhập doanh nghiệp, tức là không làm tăng gánh nặng thuế thực tế. Đây là hình thức huy động tài chính mang tính trách nhiệm xã hội và tuân thủ nghĩa vụ đối với một quỹ của chính phủ phục vụ cộng đồng.
Đối với người lao động
Cá nhân trong độ tuổi lao động (từ 18 đến hết 60 tuổi đối với nam, đến 55 tuổi đối với nữ), đang sinh sống, làm việc tại Việt Nam đều có trách nhiệm đóng góp vào quỹ phòng chống thiên tai, trừ những trường hợp được miễn, giảm. Mức đóng cụ thể như sau:
- Công chức, viên chức, người hưởng lương từ ngân sách nhà nước: 1 ngày lương cơ sở/năm;
- Người lao động làm việc trong doanh nghiệp: 1 ngày lương tối thiểu vùng/năm;
- Người lao động tự do, làm nông, ngư nghiệp, buôn bán nhỏ…: mức thu là 15.000 đồng/người/năm (tùy địa phương quy định, không vượt quá 30.000 đồng/năm).
Việc thu được tổ chức tại UBND cấp xã hoặc thông qua người sử dụng lao động và nộp về quỹ phòng chống thiên tai cấp tỉnh – là đơn vị trực thuộc hệ thống quản lý của Nhà nước.
Tính minh bạch trong đóng góp
Một điểm quan trọng là quỹ phòng chống thiên tai thuộc nhóm quỹ của chính phủ, hoạt động công khai, không vì lợi nhuận và được giám sát bởi Hội đồng quản lý quỹ, Kiểm toán Nhà nước và cộng đồng.
- Danh sách người nộp và số tiền phải được công bố tại trụ sở xã, phường hoặc nơi làm việc;
- Doanh nghiệp có thể kiểm tra trực tuyến thông qua Cổng thông tin của quỹ cấp tỉnh;
- Việc sử dụng quỹ được báo cáo định kỳ và công khai.
Tính minh bạch và công khai giúp củng cố niềm tin của người dân và doanh nghiệp, đồng thời phân biệt rõ ràng quỹ này với các quỹ cứu trợ tự phát hoặc thiếu cơ chế kiểm soát.
3. Ai được miễn, giảm, tạm hoãn đóng quỹ?
Đối tượng được miễn
Không phải ai cũng bắt buộc phải đóng góp vào quỹ phòng chống thiên tai. Theo quy định tại Điều 5 Nghị định 78/2021/NĐ-CP, một số nhóm cá nhân thuộc diện đặc biệt được miễn hoàn toàn nghĩa vụ đóng góp, bao gồm:
- Người có công với cách mạng, thương binh, bệnh binh;
- Người đang hưởng trợ cấp xã hội thường xuyên;
- Người khuyết tật mất sức lao động hoặc không có khả năng lao động;
- Học sinh, sinh viên đang theo học hệ chính quy;
- Phụ nữ đang nuôi con dưới 12 tháng tuổi;
- Người đang thất nghiệp, nghỉ việc không hưởng lương;
- Thành viên hộ nghèo, hộ cận nghèo, dân tộc thiểu số thuộc vùng đặc biệt khó khăn;
- Cá nhân đang cư trú tại địa bàn chưa có khả năng thu hoặc đang gặp thiên tai nghiêm trọng.
Việc miễn đóng quỹ phòng chống thiên tai trong các trường hợp trên thể hiện tính nhân văn và linh hoạt của một quỹ cứu trợ thuộc quản lý nhà nước, vừa đảm bảo công bằng xã hội, vừa không làm tăng gánh nặng cho người yếu thế.
Đối tượng được tạm hoãn, giảm
Một số trường hợp không đủ điều kiện miễn hẳn nhưng được giảm hoặc tạm hoãn nghĩa vụ đóng góp, gồm:
- Doanh nghiệp nhỏ và vừa đang được miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp do khó khăn tài chính;
- Doanh nghiệp hoặc tổ chức bị ảnh hưởng bởi thiên tai, bão lũ gây thiệt hại tài sản trên 0,02% tổng giá trị tài sản tại thời điểm đóng quỹ;
- Doanh nghiệp phải ngừng sản xuất từ 5 ngày trở lên do thiên tai hoặc hỏa hoạn;
- Các tổ chức phi lợi nhuận đang tạm ngừng hoạt động hoặc đang xử lý tái cấu trúc.
Việc giảm hoặc tạm hoãn đóng góp giúp giảm áp lực tài chính, tạo điều kiện để doanh nghiệp tập trung phục hồi sau thiên tai – đúng với bản chất hỗ trợ linh hoạt của một quỹ của chính phủ phục vụ mục tiêu nhân đạo và phát triển bền vững.
Hồ sơ miễn, giảm
Để được xét miễn, giảm hoặc tạm hoãn đóng góp, cá nhân hoặc doanh nghiệp cần chuẩn bị hồ sơ gồm:
- Đơn đề nghị miễn/giảm có xác nhận của chính quyền địa phương hoặc cơ quan thuế;
- Bản sao giấy tờ chứng minh thuộc diện miễn (giấy chứng nhận thương binh, hộ nghèo, quyết định trợ cấp…);
- Đối với doanh nghiệp: báo cáo thiệt hại có xác nhận của cơ quan chức năng như Phòng Lao động, Sở Tài chính hoặc UBND xã/phường.
Sau khi nộp hồ sơ, cơ quan quản lý quỹ phòng chống thiên tai cấp tỉnh sẽ thẩm định và ra quyết định bằng văn bản trong vòng tối đa 15 ngày làm việc. Nếu được chấp thuận, cá nhân hoặc doanh nghiệp sẽ được ghi nhận miễn/giảm trên hệ thống quản lý và không bị xử phạt.
4. Thời hạn nộp quỹ và mức phạt nếu không đóng
Thời hạn nộp
Việc nộp quỹ phòng chống thiên tai cần được thực hiện đúng thời hạn để tránh bị xử phạt hành chính theo quy định pháp luật. Căn cứ Điều 10 Nghị định 78/2021/NĐ-CP, thời hạn đóng góp cụ thể như sau:
- Đối với cá nhân (người lao động, hộ dân): thời hạn nộp trước ngày 31/07 hàng năm. Việc thu được thực hiện thông qua UBND cấp xã hoặc người sử dụng lao động.
- Đối với tổ chức, doanh nghiệp:
- Nộp tối thiểu 50% số tiền vào trước ngày 31/07 của năm tài chính;
- Phần còn lại phải được hoàn tất trước ngày 30/11 cùng năm.
Đây là khung thời gian bắt buộc áp dụng trên toàn quốc, không phân biệt địa phương. Tùy tình hình thực tế, UBND tỉnh có thể hướng dẫn chi tiết hơn nhưng không được vượt quá thời hạn này.
Mức xử phạt theo quy định mới
Căn cứ Nghị định 125/2020/NĐ-CP và Nghị định 104/2022/NĐ-CP, trường hợp không nộp đúng hạn hoặc cố tình trốn tránh nghĩa vụ đóng góp vào quỹ phòng chống thiên tai, cá nhân và tổ chức có thể bị xử lý như sau:
Với cá nhân:
- Không đóng góp đúng hạn: bị phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 300.000 đến 500.000 đồng;
- Cố tình gian lận, không khai báo hoặc cản trở việc thu quỹ: phạt từ 1 – 3 triệu đồng.
Với tổ chức, doanh nghiệp:
- Không lập danh sách, không kê khai người thuộc diện phải đóng: phạt từ 5 – 10 triệu đồng;
- Không đóng quỹ đúng hạn: phạt từ 10 – 20 triệu đồng;
- Trốn đóng hoặc nộp thiếu: phạt từ 20 – 50 triệu đồng, tùy mức độ nghiêm trọng.
Ngoài ra, doanh nghiệp vi phạm có thể bị truy thu số tiền quỹ còn thiếu, đồng thời không được tính chi phí đóng góp vào chi phí được khấu trừ thuế TNDN trong kỳ tính thuế.
Biện pháp xử lý bổ sung
Trường hợp chậm nộp kéo dài, UBND cấp tỉnh hoặc cơ quan quản lý quỹ phòng chống thiên tai có quyền:
- Công bố công khai tên tổ chức, doanh nghiệp vi phạm trên phương tiện thông tin đại chúng;
- Đề xuất thu hồi giấy phép kinh doanh nếu vi phạm nghiêm trọng, tái diễn nhiều lần.
Điều này nhấn mạnh tính nghiêm minh của pháp luật và khẳng định rằng quỹ phòng chống thiên tai, dù là một quỹ cứu trợ vì cộng đồng, vẫn là một nghĩa vụ pháp lý bắt buộc trong hệ thống quỹ của chính phủ.
5. Vai trò của quỹ phòng chống thiên tai trong hệ thống quỹ của chính phủ
Là quỹ gì?
Quỹ phòng chống thiên tai là một trong những quỹ của chính phủ hoạt động theo mô hình quỹ ngoài ngân sách nhà nước, có tư cách pháp nhân, con dấu, tài khoản riêng, và được quản lý bởi UBND cấp tỉnh. Đây là loại quỹ đặc thù, được tổ chức và vận hành với mục tiêu không lợi nhuận, tập trung toàn bộ vào công tác phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai trên phạm vi địa phương và cả nước.
Không giống các quỹ từ thiện hay tài trợ tự nguyện, việc đóng góp vào quỹ này là nghĩa vụ bắt buộc đối với tổ chức và công dân theo quy định pháp luật. Điều này thể hiện rõ ràng vai trò quan trọng của quỹ trong cấu trúc tài chính công phục vụ an sinh xã hội và an toàn cộng đồng.
Mối liên hệ với các quỹ cứu trợ khác
Trong hệ thống hỗ trợ khẩn cấp của Việt Nam, quỹ phòng chống thiên tai giữ vai trò nền tảng, bổ sung nguồn lực cho các quỹ cứu trợ khác như:
- Quỹ cứu trợ thiên tai của Trung ương do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quản lý;
- Quỹ an sinh xã hội;
- Quỹ bảo vệ môi trường hoặc các chương trình viện trợ quốc tế.
Khác với các quỹ tự nguyện vốn phụ thuộc vào mức độ đóng góp từ nhà hảo tâm, quỹ phòng chống thiên tai mang tính chủ động, đảm bảo tính ổn định trong huy động nguồn lực. Khi thiên tai xảy ra, quỹ này là tuyến đầu cấp ngân sách hỗ trợ ngay tức thì trước khi các nguồn cứu trợ khác được kích hoạt.
Tác động đến doanh nghiệp và cộng đồng
Việc thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đóng góp vào quỹ phòng chống thiên tai không chỉ là trách nhiệm pháp lý mà còn là hành động thể hiện vai trò công dân doanh nghiệp đối với cộng đồng và xã hội. Đối với doanh nghiệp:
- Góp phần xây dựng hình ảnh thương hiệu gắn với trách nhiệm xã hội (CSR);
- Tránh rủi ro pháp lý và xử phạt hành chính;
- Được khấu trừ chi phí hợp lệ khi quyết toán thuế.
Đối với cộng đồng, quỹ giúp đảm bảo nguồn lực sẵn sàng khi có thiên tai xảy ra, từ đó giúp giảm tổn thất về người và tài sản, rút ngắn thời gian phục hồi. Đây là minh chứng cho sự gắn kết giữa phát triển kinh tế và bảo vệ con người, hướng tới mô hình phát triển bền vững.
Quỹ phòng chống thiên tai là một công cụ tài chính thiết yếu do chính phủ thành lập nhằm tăng cường năng lực ứng phó thiên tai. Việc tuân thủ đúng quy định về đóng góp, miễn giảm và thời hạn nộp không chỉ giúp doanh nghiệp tránh bị xử phạt mà còn góp phần xây dựng một xã hội bền vững và nhân văn. Đừng để thiếu sót thủ tục khiến doanh nghiệp rơi vào thế bị động. Hãy để đội ngũ tư vấn pháp lý – kế toán chuyên nghiệp đồng hành cùng bạn trong mọi vấn đề liên quan đến quỹ cứu trợ và nghĩa vụ đóng góp bắt buộc.
Nếu có bất kỳ thắc mắc nào hãy liên hệ ngay tới Dịch vụ kế toán Wacontre theo Hotline (028) 3820 1213 hoặc gửi mail qua hòm thư tư vấn info@wacontre.com để được tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng. Với đội ngũ nhân viên giàu kinh nghiệm, Wacontre luôn sẵn sàng phục vụ quý khách hàng một cách nhiệt tình và hiệu quả nhất. (Đối với khách hàng Nhật Bản có thể liên hệ qua Hotline: (050) 5534 5505)
